Nawiedzenie. 20 obrazów

Jak mogłoby dziś wyglądać spotkanie św. Elżbiety z Maryją? Może w ciemnym, nocnym podwórku, rozświetlonym przez żarówki mieszkań i klatki schodowej? A może na tle wczesnowiosennych polskich roztopów? Zapraszamy do Bielskiego Centrum Kultury na wystawę współczesnych obrazów drugiej tajemnicy radosnej, stworzonych przez dziesięciu wybitnych polskich malarzy, w ramach trzeciej edycji projektu Namalować katolicyzm od nowa.

Na ekspozycji dwadzieścia obrazów sceny Nawiedzenia autorstwa: profesora Jarosława Modzelewskiego, Ignacego Czwartosa, prof. ASP we Wrocławiu Jacka Dłużewskiego, Wojciecha Głogowskiego, Jacka Hajnosa OP, dr. Krzysztofa Klimka, Bogny Podbielskiej, Beaty Stankiewicz, prof. Grzegorza Wnęka oraz Ewy Czwartos.  Twórcy zostali poproszeni o namalowanie dwóch obrazów: jednego w formacie odpowiednim dla przestrzeni sakralnej, zaś drugiego w mniejszym rozmiarze, na potrzeby modlitwy domowej.

Celem projektu Namalować katolicyzm od nowa jest ożywienie współczesnej, zachodniej sztuki sakralnej i powrót do Kościoła obrazów wysokiej klasy artystycznej. W ramach inicjatywy, na zamówienie organizatorów, wybitni polscy malarze tworzą obrazy sakralne.  Bielsko-Biała jest drugim po Warszawie miastem, które gości u siebie wystawę.

Druga tajemnica radosna. Porywająco piękna, ale trudna. Szczególnie trudna, gdy spróbować zawrzeć ją w obrazie, który przez to, co widać pokierować ma w głąb – w stronę tego, co najważniejsze. Tradycja mówi, że w scenie Nawiedzenia Stary Testament spotyka się z Nowym, matka ostatniego proroka z matką Mesjasza, św. Jan Chrzciciel z wcielonym Słowem. Dom w dzisiejszym Ain Karim nawiedza przecież nie tylko – jak mówi Elżbieta – «matka mojego Pana», wraz z nią przybywa również Pan. Ale wtedy wiedzieli o tym tylko aniołowie i dwie kobiety – mówi Dariusz Karłowicz, kurator wystawy i redaktor naczelny Teologii Politycznej. 

Malowanie tajemnicy Nawiedzenia 

Przed przystąpieniem do pracy malarze uczestniczyli w warsztatach, w czasie których wraz z biblistami, teologami oraz historykami sztuki zgłębiali znaczenie, wymowę i tradycję malarską tajemnicy Nawiedzenia. Wysłuchali między innymi wykładów filozofa bp. prof. Jacka Grzybowskiego, biblisty bp. dr. Piotra Przyborka, wybitnego patrologa ks. prof. Marka Starowieyskiego, mariologa o. prof. Bogusława Kochaniewicza OP i historyka sztuki Anny Kilian (link do filmu z warsztatów: https://www.youtube.com/watch?v=DmCpNg5KJR0&t=82s).

W malarstwie najważniejsze jest światło. Historia zbawienia jest opowieścią o ukazywaniu się światła w świecie. A światło, w malarstwie, kształtuje się przecież przez kolor. Dlatego pomyślałem, że nasycenie koloru będzie ukazywać ową Światłość o wiele lepiej niż stonowane barwy, czy nawet naturalne – opowiada o pracy nad obrazem prof. Grzegorz Wnęk, malarz, pedagog, kierownik pracowni malarstwa krakowskiej ASP, jeden z artystów biorących udział w projekcie. 

O obrazowaniu drugiej tajemnicy radosnej mówi też Jacek Dłużewski, malarz, rysownik, profesor ASP we Wrocławiu, kierownik pracowni rysunku. Artysta zwraca uwagę na miejsce spotkania Maryi i Elżbiety. Chciałem odnieść się do «Magnificat» wyśpiewanego przez Maryję, i uznałem, że najlepszym sposobem na to będzie pejzaż. Miejsce, które Maryja odwiedza zamieszkują ludzie od pokoleń, ich życie kieruje się ku Niej. W tle umieszczona jest droga. Maryja wychodzi z nocy, przechodzi przez góry aż do światła.

Ewa Czwartos, malarka młodego pokolenia związana z Otwartą Pracownią przyznaje, że w swoim obrazie skupiła się na postaci kobiet jako matek: W momencie spotkania z Elżbietą Maryja była w mniej zaawansowanej ciąży, ale mi bardzo zależało na ukazaniu brzemiennego stanu ich obu. Chciałam aby ten obraz był jak najprostszy. Dlatego są tylko dwie postacie i roślinne tło, które jest nawiązaniem do tradycji. Chciałam też uniknąć pewnej dosłowności, a z drugiej strony nie chciałam namalować sceny rodzajowej, choć takie przedstawienia Nawiedzenia są bardzo częste. 

Namalować katolicyzm od nowa

Po raz pierwszy od stuleci prawdy wiary nie przemawiają do wiernych współczesnym językiem obrazowania. Głośna sztuka albo w ogóle nie odnosi się do chrześcijańskiej nauki i życia, albo jest jawnie antychrześcijańska. Współczesnych wersji wielkich tematów religijnych darmo szukać nie tylko w galeriach i muzeach, ale co gorsza – również w kościołach. Poza kilkoma chlubnymi wyjątkami zastępują je reprodukcje, kopie lub szmira – wyjaśnia genezę projektu Dariusz Karłowicz, redaktor naczelny Teologii Politycznej i dyrektor programowy Instytutu Kultury św. Jana Pawła II na Angelicum w Rzymie. Dokumenty Kościoła mówią wyraźnie, że wielka sztuka powinna być obecna w świątyniach, jednak praktyka jest inna. Zachodnia sztuka sakralna umiera. Dobra Nowina nieprzetłumaczona na język kultury XXI wieku coraz częściej staje się niema lub niezrozumiała. To poważny problem – ale i wielkie wyzwanie – dodaje.  

Projekt Namalować katolicyzm od nowa gromadzi artystów i intelektualistów przekonanych o potrzebie odrodzenia sztuki sakralnej w Polsce w duchu tradycji malarstwa zachodniego, przez powrót do kościołów obrazów wysokiej klasy artystycznej, odznaczających się współczesnym językiem artystycznym. Zamierzeniem inicjatorów jest realizacja 21 wielkich tematów malarstwa religijnego, w tym 20 tajemnic różańca. Do tej pory, dzięki hojności polskich, prywatnych mecenasów sztuki, powstały nowe wizerunki Jezusa Miłosiernego (2022), obrazy tajemnicy Zwiastowania (2023) i Nawiedzenia (2024). Pod koniec tego roku pokazywane będą obrazy tajemnicy Bożego Narodzenia. Wystawy obrazów projektu były pokazywane w Krakowie, Warszawie, Rzymie, Częstochowie, Białymstoku i Opolu. Namalować katolicyzm od nowa to nie tylko wystawy, ale też intensywny namysł nad sztuką religijną i sakralną w postaci comiesięcznych seminariów, książek, wykładów i konferencji (kilkanaście dostępnych online na stronie Teologii Politycznej).

Organizatorzy: Teologia Polityczna, Fundacja Świętego Mikołaja oraz Instytut Kultury św. Jana Pawła II z Papieskiego Uniwersytetu św. Tomasza z Akwinu (Angelicum) w Rzymie.